Ο Νικόλαος Πλαστήρας ως στρατιωτικός

του Δρ Ανδρέα Καστάνη Αν. Καθηγητή Στρατιωτικής Ιστορίας
Ο Νικόλαος Πλαστήρας και η Χίος (Χίος 2000)

   

Η στρατιωτική σταδιοδρομία του Πλαστήρα διήρκησε 21 χρόνια. Η πολεμική του δραστηριότητα άρχισε με τους Βαλκανικούς πολέμους το 1912 και τελείωσε με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922. Εύλογα δημιουργείται η απορία στον καθένα μας για το είδος των στρατιωτικών δραστηριοτήτων του, καθώς και για την ποιότητα του ανδρός ως αξιωματικού. Θα προσπαθήσω να απαντήσω σ’ αυτά τα δύο κύρια ερωτήματα ώστε να σχηματιστεί μια ολοκληρωμένη εικόνα του στρατηγού.

            Ο Νικόλαος Πλαστήρας κατετάγη στο 5^ο Σύνταγμα Πεζικού, τον Δεκέμβριο του 1903, με το βαθμό του δεκανέα. Πολύ σύντομα προήχθη στους βαθμούς του λοχία και επιλοχία. Ο Μακεδονικός αγώνας δεν ήταν δυνατό να αφήσει ασυγκίνητο το νεαρό τότε υπαξιωματικό. Εντάχθηκε στο Σώμα Παππαγάκη και Αθανασοπούλου, το οποίο όμως σε μια τουρκική  ενέδρα αποδεκατίστηκε. Ο ίδιος σώθηκε χάριν της ψυχραιμίας και αποφασιστικότητας του.

            Το 1908 δίνει για πρώτη φορά εισαγωγικές εξετάσεις στην σχολή Υπαξιωματικών η οποία παρά το όνομα της παρήγαγε αξιωματικούς του Πεζικού. Δυστυχώς το ρουσφέτι και η αναξιοκρατία δεν του επέτρεψαν την εισαγωγή του παρά την υψηλή βαθμολογία του. Τα παράπονα εναντίον των μεροληπτικών εισαγωγικών εξετάσεων στις στρατιωτικές σχολές αφθονούν. Ο Πλαστήρας απέδωσε την αποτυχία του στο ρουσφέτι και την αναξιοκρατία. Η πεποίθηση του αυτή καθώς και η αδυναμία των υπαξιωματικών να ανέλθουν στους βαθμούς των αξιωματικών εξαιτίας κάποιου νόμου, τον ώθησαν να γίνει οπαδός του Στρατιωτικού Συνδέσμου, και να σχηματίσει με τους άλλους συναδέλφους του τον «Σύνδεσμο Υπαξιωματικών» με σκοπό την πάταξη της αναξιοκρατίας, και την κατάργηση του προαναφερθέντος νόμου.

            Όταν πραγματοποιήθηκε το στρατιωτικό κίνημα τον Σεπτέμβριο του 1909 ο Νικόλαος Πλαστήρας έγινε ένας από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές του. Τον ίδιο χρόνο ξαναέδωσε εξετάσεις στην Σχολή Υπαξιωματικών και απέτυχε για τους ίδιους λόγους όπως και κατά την περσινή χρονιά. Το γεγονός αυτό τον γέμισε αγανάκτηση και παρουσιάστηκε στον αρχηγό του κινήματος συνταγματάρχη Ζορμπά και στον υπουργό των Στρατιωτικών Λαπαθιώτη. Οι ενέργειες του αυτές απέδωσαν, με αποτέλεσμα να αναζητηθούν τα γραπτά του και να πετύχει το στόχο του. Το Σχολείο των Υπαξιωματικών τον δέχτηκε μαθητή του.

            Τον Ιούλιο του 1912 εξήλθε από την σχολή ως ανθυπολοχαγός του Πεζικού. Τοποθετήθηκε ως υπασπιστής τάγματος του γνώριμου του 5^ου Συντάγματος Πεζικού της Ι Μεραρχίας με έδρα την Λάρισα.

            Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους κηρύχθηκε ο πόλεμος κατά της Τουρκίας και στις αρχές του επόμενου μήνα ο Ελληνικός Στρατός άρχισε την προέλαση του με σκοπό την λήψη επαφής με τον εχθρό. Οι Τούρκοι κατείχαν οχυρές θέσεις στην Ελασσώνα. Η Ι Μεραρχία είχε αποστολή να επιτεθεί. Στην κεφαλή της φάλαγγας βρισκόταν ο ανθυπολοχαγός Πλαστήρας. Ξαφνικά δέχεται εχθρικά πυρά. Χωρίς να χάσει δευτερόλεπτο, αφού εκτιμά ταχύτατα την τακτική κατάσταση τίθεται επικεφαλής δύο διμοιριών και εξορμά, με σκοπό να κτυπήσει τον εχθρό από τα πλάγια και να τον καταστρέψει. 

Η ταχύτητα και η ακρίβεια των κινήσεων του τον έφεραν 700 μέτρα μπροστά από τα ελληνικά τμήματα με τελικό αποτέλεσμα την πλήρη επιτυχία. 

Οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται ότι απειλούνται τα νώτα τους και υποχωρούν. Ο Πλαστήρας με τις δύο διμοιρίες βρέθηκε στις πιο προωθημένες τουρκικές γραμμές και κατόρθωσε να συλλάβει αιχμαλώτους. 

Ήταν η πρώτη μάχη του Ελληνικού Στρατού, η πρώτη μάχη του ανθυπολοχαγού Πλαστήρα.

            Στις 9 Οκτωβρίου έλαβε μέρος στη μάχη του Σαρανταπόρου. Η εμφάνιση του ενέπνεε και εμψύχωνε. Τον θεωρούσαν σαν εγγύηση και σαν προστασία τους. Οι στρατιώτες όταν τον έβλεπαν φώναζαν έρχεται εκείνος ο «μαύρος», εκείνος ο καβαλάρης. Το «μαύρο» προέρχονταν από την ιδιαίτερη εντύπωση που προκαλούσε το βαθύ μελαχρινό χρώμα του προσώπου του με τα κατάμαυρα μουστάκια και φρύδια. Το «καβαλάρης» ήταν από την εντύπωση που άφηνε η παρουσία του μέσα στην μάχη στην οποία πάντα παρουσιαζόταν καβάλα σε άλογο.

            Μετά το πέρας του πολέμου κατά της Τουρκίας, δεν άργησε να ξεκινήσει η προέλαση κατά των Βουλγάρων. Στην μάχη του Κιλκίς-Λαχανά, έδωσε το παρόν του στον τομέα του Λαχανά. Η έντονη δραστηριότητα του ήταν καταλυτική για τον αγώνα. Πολλοί ήταν αυτοί που ήθελαν να πληροφορηθούν ποιος ήταν αυτός ο αξιωματικός καβάλα στο άλογο του. Όσοι τον γνώριζαν απαντούσαν ο «μαύρος καβαλάρης».

 Η φήμη του είχε ξεπεράσει το Σύνταγμα του και ξαπλώθηκε στην Μεραρχία. Μετά την μάχη του Κιλκίς-Λαχανά οι Βούλγαροι οργάνωσαν την άμυνα τους στη Βέτρικα, στο Δεμίρ-Ισάρ και στη Δοϊράνη. Γρήγορα όμως ανατράπηκαν από τον Ελληνικό Στρατό. 

Η Ι Μεραρχία επιχειρούσε στα στενά της Κρέσνας. Κεφαλή της φάλαγγας ήταν το 5^ο Σύνταγμα, και μπροστά με τους ανιχνευτές ο Πλαστήρας. Γρήγορα ο «Μαύρος Καβαλάρης» έλεγχε τα στενά.

            Τον Ιούλιο του 1913 οι Βούλγαροι συνθηκολόγησαν.

            Το 5^ο Σύνταγμα γύρισε στα Τρίκαλα όπου ήταν η έδρα του. Ένα τάγμα του αποσπάστηκε στην Χίο. Στην μονάδα αυτή άνηκε και ο Πλαστήρας, ο οποίος είχε προβιβαστεί στο βαθμό του Υπολοχαγού. Αυτή ήταν η πρώτη επαφή του «Μαύρου Καβαλάρη» με το νησί. Δημιουργικός όπως πάντα, βάλθηκε να ετοιμάσει ένα στρατιωτικό χάρτη της Χίου. Το Επιτελείο είχε πλέον στη διάθεση του ένα ακριβή χάρτη για το μεγάλης στρατιωτικής σημασίας νησί. Για την εργασία του αυτή δέχτηκε την ευαρέσκεια του Βενιζέλου.

            Μετά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η Ελλάδα για πρώτη φορά αντιδρά και στις 23 Σεπτεμβρίου 1915 διατάσσεται γενική επιστράτευση, επειδή την ίδια μέρα είχε προηγηθεί η αντίστοιχη της Βουλγαρίας. Την περίοδο αυτή ο Πλαστήρας με τον βαθμό του Λοχαγού, συμβάλει στην αναδιοργάνωση του Τάγματος της Χίου σε Σύνταγμα και στην μεταστάθμευση του στο Στρυμόνα. Μετά από διαφωνία του με τον διοικητή του Συντάγματος, σχετικά με οικονομικές ατασθαλίες κάποιου αξιωματικού, μετατέθηκε στο 15^ο Σύνταγμα, το οποίο μετά την αποστράτευση των εφέδρων, γύρισε στην έδρα του στην Λευκάδα.

            Για χάριν της πολιτικής ουδετερότητας του Κωνσταντίνου, το οχυρό Ρούπελ παραδίδεται στους Βουλγάρους και ένα ολόκληρο σώμα Στρατού μεταφέρεται αιχμάλωτο από την Καβάλα στο Γκέρλιτς.

            Τα προαναφερθέντα γεγονότα τάραξαν την ψυχή του Πλαστήρα. Κατάλαβε ότι δεν ήταν δυνατόν η Ελλάδα να παραμείνει ουδέτερη. Πίστευε ότι λόγω της γεωγραφικής μας θέσης, έπρεπε να είμαστε στο πλευρό της Αντάντ.

            Στις αρχές του Αυγούστου του 1916 συναντήθηκε στην Αθήνα με άλλους αξιωματικούς. Ο Πλαστήρας τους έπεισε να καταταγούν στα Γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονταν στη Μακεδονία. Αποφάσισαν, πριν προβούν σε αυτή την ενέργεια, να συναντηθούν με τον Βενιζέλο και να του ανακοινώσουν τις σκέψεις τους, ο οποίος ενθουσιάστηκε όταν τους άκουσε. Τους πρότεινε να κάνουν υπομονή επειδή σύντομα θα μιλούσε στον Ελληνικό λαό, για την ανάγκη να ταχθούμε με την Αντάντ. Αν το επίσημο κράτος δεν συμμορφωνόταν τότε θα πήγαινε στην Θεσσαλονίκη για να οργανώσει νέο κράτος και νέο Στρατό για να υπεραμυνθεί τα Εθνικά δίκαια. Πράγματι ο Βενιζέλος πραγματοποίησε τις υποσχέσεις του, με αποτέλεσμα ο Πλαστήρας μαζί με άλλους 11 αξιωματικούς, μετά από περιπέτειες να φθάσουν στην  Θεσσαλονίκη.

            Στην συμπρωτεύουσα υπήρχε έντονη η ανάγκη για συγκρότηση νέου στρατού. Χιώτες παρουσιάστηκαν στο Βενιζέλο και του ζήτησαν να σταλεί ο Πλαστήρας στο νησί τους. Ο πρωθυπουργός αποφάσισε να ανατεθούν στο Μαύρο Καβαλάρη τα καθήκοντα του Στρατιωτικού Διοικητού της Χίου, και διοικητή του τοπικού Τάγματος.

            Η Μεραρχία του Αρχιπελάγους στην οποία άνηκε το τάγμα του Πλαστήρα δεν άργησε να τελειώσει την οργάνωση του και τον Μάιο του 1917 μεταφέρθηκε στην Θεσσαλονίκη και αργότερα μεταστάθμευσε στην Φλώρινα, στην οποία ο Πλαστήρας κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης τραυματίσθηκε ελαφρά. Στην Μεραρχία ανατέθηκε η κατάληψη του οχυρού Σκρα, το οποίο οι Βούλγαροι κάτω από την επίβλεψη Γερμανών το είχαν μετατρέψει σε απόρθητο φρούριο. 

Το 6^ο Σύνταγμα που άνηκε ο Πλαστήρας θα αναλάμβανε το κέντρο της διάταξης στο πιο δύσκολο σημείο. Μετά από περιπέτειες διατάζεται έφοδος, και γρήγορα ο Μαύρος Καβαλάρης φθάνει στην τελευταία γραμμή αμύνης του εχθρού. Η ορμή της επίθεσης ήταν τέτοια που το φίλιο Αγγλικό Πυροβολικό τους χάνει από τα μάτια του και εξακολουθεί να σφυροκοπά την τελευταία γραμμή του εχθρού, με αποτέλεσμα τα τμήματα του Πλαστήρα να δέχονται τα πυρά των φίλιων. Γρήγορα στέλνει μήνυμα στον Μέραρχο να σταματήσουν τα φίλια πυρά γιατί έχει καταληφθεί ο αντικειμενικός σκοπός.

            Η μάχη του Σκρα ανεβάζει τον Μαύρο Καβαλάρη στη βάθρο των ηρώων μέσα στη συνείδηση Ελλήνων και συμμάχων. Γι αυτή του την ενέργεια προάγεται επ’ ανδραγαθία και του απονέμεται ο βαθμός του Αντισυνταγματάρχη. Συνέχισε την πολεμική του δράση στην μάχη του Μακεδονικού μετώπου στα πλαίσια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ως Διοικητής Συντάγματος, με εκπληκτικά αποτελέσματα. Η νίκη δεν άργησε να έρθει. Για την δράση του αυτή του απονέμονται ο Ελληνικός Πολεμικός Σταυρός το Ανώτερο Μετάλλιο Ανδρείας της Γαλλίας, ο Γαλλικός Πολεμικός Σταυρός με κλάδο φοίνικα και το παράσημο της Λεγεώνος της Τιμής της Γαλλίας.

            Όταν αργότερα η Ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να συμμετάσχει στην Ουκρανική εκστρατεία, ο Πλαστήρας με αίτηση του ζήτησε την μετάθεση του στο εκστρατευτικό σώμα. Τοποθετήθηκε Διοικητής στο ηρωικό 5/42 Σύνταγμα των Ευζώνων.

            Κατά την διάρκεια των ιδιόρρυθμων και σκληρών αγώνων που διεξήχθησαν στις χιονοσκεπείς ρωσικές στέπες κατά τους χειμερινούς μήνες του 1919, ο Πλαστήρας αντιμετώπισε πάντα νικηφόρα τα στρατεύματα των Μπολσεβίκων και έγγραψε λαμπρές σελίδες δόξας στην στρατιωτική ιστορία της Ελλάδος. Για την δράση του στην Ουκρανία προήχθη επ’ ανδραγαθία σε Συνταγματάρχη. Εντός διετίας ο Πλαστήρας κέρδισε στο πεδίο της μάχης δύο ανώτερους βαθμούς.

            Μόλις έληξε η Ρωσική εκστρατεία επικεφαλής πάντα του ηρωικού 5/42 αποβιβάζεται στην Μικρά Ασία τον Μάιο του 1919. 

            Η περιγραφή της πολεμικής δράσης του Πλαστήρα στο μικρασιατικό μέτωπο θα απαιτούσε πολύ χρόνο. Θα αρκεστώ μόνο ότι πολέμησε γράφοντας ένδοξες σελίδες ιστορίας από την κοιλάδα του Έβρου, των κορυφών Σιπύλου, των διαφόρων Νταγτεπέδων και Μπουνάρ μέχρι το Αφιόν Καραχισάρ, Σεϊντή Γαζή, Σαγγάριος Κάλε Γκρότο. Κατά την μικρασιατική καταστροφή του 1922 ο Μαύρος Καβαλάρης όχι μόνο διατήρησε ακλόνητο το ηθικό και την πειθαρχία των ηρωικών ευζώνων του αλλά αποτέλεσε την ουσιαστική οπισθοφυλακή του Νότιου Συγκροτήματος της Στρατιάς. 

Οι εύζωνοι του ήταν σχεδόν το μόνο στρατιωτικό τμήμα που παρέμειναν οργανωμένο, πειθαρχημένο και με τάξη μέχρι το τέλος. Όταν ολόκληρη η στρατιά της Μικράς Ασίας υποχωρούσε άτακτα κάτω από την πίεση των κεμαλικών στρατευμάτων με το ηθικό τσακισμένο μόνο τα τμήματα του συνταγματάρχη Πλαστήρα αντιστεκόταν στους Τούρκους. Μετά από κάθε μάχη το 5/42 δημιουργούσε μια βαθιά εξοχή προς τον εχθρό. Εγκατέλειψε τελευταίος τα παράλια της Ιωνίας γιατί μέχρι το τέλος έδινε μάχες κατά του εχθρού. Για τους Τούρκους το όνομα Πλαστήρας προκαλούσε τρόμο. Τον αποκαλούσαν “Καραπιπέρη” και τον είχαν επικηρύξει για πολλές χιλιάδες λίρες.

            Μετά την αναχώρηση του από την Μικρά Ασία αποβιβάστηκε στην Χίο με όλες τις δυνάμεις του. Εδώ αναλογίστηκε ότι ο στρατός ήταν διαλυμένος, το ηθικό του λαού τσακισμένο, η Ελλάδα άοπλη και πήρε την απόφασή του ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.

            Στις 2 Ιανουαρίου 1924 ο Πλαστήρας υπέβαλε την παραίτησή του και στις 30 Μαΐου του ίδιου έτους του απενεμήθη ο βαθμός του αντιστρατήγου.