ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ

“Οπτικοακουαστικό ντοκουμέντο. Η ιστορία της Ευαγγελίας Κουτσαντώνη – Αϊβάζογλου που έχασε 23 άρρενες συγγενείς στην Μικρασιατική Καταστροφή“.

Πέμπτη 5 Φεβρουαρίου 2015

Η πρώτη αεροπειρατεία, παγκοσμίως, από 6 Θεσσαλονικείς και η ταινία ΄΄ΚΛΟΙΟΣ΄΄


Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1948 το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελευθερία» στα περίπτερα, έγραφε με έντονα, κεφαλαία γράμματα, «ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΝ ΩΔΗΓΗΘΗ ΒΙΑΙΩΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΕΡΒΙΑΝ».

Ήταν η πρώτη καταγεγραμμένη αεροπειρατεία σε πτήση που εκτελούσε επιβατικό δρομολόγιο στον κόσμο. Δράστες ήταν 6 μαθητές της τάξης του Γυμνασίου από τη Θεσσαλονίκη, όλοι τους παιδιά αστικών οικογενειών και πρώην μέλη της Ε.Π.Ο.Ν. Στόχος τους να καταφέρουν να περάσουν μέσα από τη Γιουγκοσλαβία στο μέτωπο του Γράμμου και να ενωθούν με τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος.



Ήταν η εποχή που ο ελληνικός Εμφύλιος μαίνονταν και η αριστερά διώκονταν βιαίως από τις κυβερνητικές δυνάμεις, ενώ οι δρόμοι για το βουνό ήταν αποκομμένοι. Με τη δικαιολογία ότι θα δώσουν εξετάσεις για το Πολυτεχνείο, οι πρώτοι αεροπειρατές της ιστορίας, οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Κουφοδάκης (ετών 21 και 23 αντίστοιχα), Αχιλλέας Κλετιμλίδης (ετών 19), Αντώνης Βογιάζος (ετών 18), Γιώργος Κέλας (ετών 17) και Σπύρος Χειλμιάδης (ετών 18), κατέβηκαν αρχικά στη... στην Αθήνα. Αυτή ήταν μόνο η αρχή από το παράτολμο και καινοφανές σχέδιό τους....

Το 1987 οι κρίσιμες στιγμές από την πρώτη αεροπειρατεία αναβίωσαν στη μεγάλη οθόνη από το σκηνοθέτη Κώστα Κουτσομύτη, στην ταινία «Ο Κλοιός»...

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΤΑΙΝΙΑ 

Στις 13 Σεπτεμβρίου και ώρα 13:15, οι 6 νέοι θα επιβιβαστούν από το αεροδρόμιο του Ελληνικού σε ένα αεροσκάφος της TAE, (της πρώτης ιδιωτικής αεροπορικής εταιρείας – Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις), με δρομολόγιο Αθήνα – Θεσσαλονίκη. Μεταξύ των ονομάτων των 21 επιβατών, ήταν και αυτό του βουλευτή Ιωάννη Αποστόλου.

H πρώτη ιδιωτική αεροπορική εταιρεία ήταν η Τ.Α.Ε, Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις και πραγματοποιούσε το δρομολόγιο Αθήνα – Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια της πτήσης και ενώ το αεροπλάνο βρίσκονταν πάνω από τη Σκύρο, τέσσερις από τους νεαρούς εισέβαλαν στο πιλοτήριο και οπλισμένοι με σουγιάδες και ένα μπουκάλι γκαζόζας, ζήτησαν από τον πιλότο να αλλάξει προορισμό και να προσγειώσει το σκάφος στο Βελιγράδι. 

Ακολούθησε συμπλοκή στο πιλοτήριο με το συγκυβερνήτη, ενώ μέσα σε εκείνο το διάστημα ο ασυρματιστής πρόλαβε να αναφέρει το συμβάν. Η εντολή που έλαβε είναι να «επιστρέψει το αεροπλάνο πάση θυσία αμέσως εις Θεσσαλονίκην».

Ταυτόχρονα, απογειώθηκαν πολεμικά σκάφη τύπου SPITFIRE για να αποτρέψουν την αεροπειρατεία, αλλά ήταν ήδη αργά. Το επόμενο μήνυμα που εξέπεμψε ο ασύρματος ήταν «Είμεθα προσγειωμένοι Όφτσε Πόλε 60 χλμ. Νοτιοανατολικά Σκοπίων». 

Πολεμικά σκάφη τύπου SPITFIRE σηκώθηκαν από το αεροδρόμιο των Ιωαννίνων για να αποτρέψουν την αεροπειρατεία στο επιβατικό της ΤΑΕ Η Η επιστροφή του αεροσκάφους σε ελληνικό έδαφος σηματοδότησε μια σειρά από ανακρίσεις, από τον ίδιο τον υπουργό Αεροπορίας, ενώ επιρρίφθηκαν ευθύνες και στους πιλότους που δεν κατάφεραν να παραπλανήσουν τους αεροπειρατές και να προσγειώσουν το σκάφος σε Ελληνικό έδαφος. Τέθηκαν σε διαθεσιμότητα και προφυλακίστηκαν. 

Οι 6 νεαροί που κατάφεραν να φτάσουν με τρένο στα Σκόπια, δικάσθηκαν ερήμην και κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάσθηκαν σε θάνατο. Διώξεις και φυλακές γνώρισαν και οι οικογένειές τους, που δε γνώριζαν τίποτα για τις προθέσεις των παιδιών τους. Ως αποτέλεσμα της πρώτης αεροπειρατείας στον κόσμο, ήταν η εντατικοποίηση των ελέγχων στα αεροδρόμια και η λειτουργία τους στο εξής σε αυστηρότερο πλαίσιο....

Από τους 6 νεαρούς αεροπειρατές, ο πιο γνωστός σήμερα είναι ο Αντώνης Βογιάζος, σκηνοθέτης και μεταφραστής του έργου του Λένιν στα ελληνικά. 



Οι έξι νεαροί καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο. Ωστόσο κατάφεραν να ενταχθούν στο Δημοκρατικό Στρατό και να λάβουν μέρος στις τελευταίες μέρες του εμφυλίου. Αναλυτικά είχαν την εξής διαδρομή στη ζωή.

Αχιλλέας Κελτεμλίδης 21 έτους: Δεν τον καταζητούσε η ασφάλεια. Ο θείος του ήταν βουλευτής της ΕΔΑ. Συμμετείχε στην αεροπειρατεία σε ένδειξη αλληλεγγύης στους συντρόφους του. Σκοτώθηκε σε μάχη στο Κιλκίς. Του έκοψαν το κεφάλι και το άφησαν του σε κοινή θέα για παραδειγματισμό.

Σταύρος Χελμιαδης 19 ετών: Αυτός είχε πρώτος την ιδέα για την κατάληψη του αεροπλάνου. Έχασε τη ζωή του σε μάχη στο Μπικοβικ την πρωτοχρονιά του 1949.

Χαράλαμπος και Αλέξανδρος Κουφουδακης 23 και 21 έτους: Απόφοιτοι του αμερικανικού κολεγίου άλλα στιγματισμένοι καθώς ο πατέρας τους ήταν εξόριστος. Λαβώθηκαν στη μάχη και πέρασαν στη Γιουγκοσλαβία με σοβαρά τραύματα. Με τη λήξη του εμφύλιου έφυγαν προσφυγές στη Τσεχοσλοβακία. Ο Αλέξης σπούδασε χημικός. Κατά την επιστροφή του το 1985 στην Ελλάδα εργάστηκε στο Δημόκριτο. Ο Χαράλαμπος σπούδασε οικονομικά. Επαναπατρίστηκε το 1978 και εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα. Από τους 6 είναι οι μόνοι που ζούσαν μέχρι το 2004. Άνθρωποι σεμνοί, χαμηλών τόνων δεν θέλουν να μιλάνε για την αεροπειρατεία. Υποστηρίζουν ότι κατά την διάρκεια του εμφύλιου σπαραγμού υπήρξαν άλλες ενέργειες πιο ηρωικές και ουσιαστικές. Η δική τους πράξη όμως δεν ήταν ένα ασήμαντο πλήγμα.

Γιώργος Κέλλας 17 ετών: Μπλόφαρε μέσα στο αεροπλάνο λέγοντας ότι θα το ανατινάξει. Με τη λήξη του εμφυλίου δραπέτευσε στη Ρουμανία. Σπούδασε ιστορία επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη πριν τη χούντα και πέθανε το 1985.

Αντώνης Βογιάζος 18 ετών: Όταν το κομμουνιστικό κόμμα έδωσε εντολή να τεθούν τα όπλα «παρά πόδα» πέρασε στη σοβιετική ένωση όπου σπούδασε κινηματογράφο κι επέστρεψε στη Ελλάδα το 1976, σταδιοδρομώντας ως σκηνοθέτης. Πέθανε στο σπίτι του στην Αθήνα ανήμερα του Αγίου Ιωάννη το 1992 καθώς παρακολουθούσε στην τηλεόραση την κατάρρευση της σοβιετικής ένωσης.


ΑΥΓΗ

Εν μέσω εμφυλίου, με ανοιχτό το μέτωπο στον Γράμμο όπου αιμορραγούν τόσο ο τακτικός Ελληνικός Στρατός όσο και ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, οι νεαροί αεροπειρατές, μέλη της Οργάνωσης Κομουνιστικών Νεολαιών από το 1944 και της ΕΠΟΝ, θέλουν να συνταχθούν με τις λιγοστές πια δυνάμεις του ΔΣΕ. Οι κυβερνητικές δυνάμεις όμως έχουν αποκόψει τα περάσματα. Η παρέα βάζει μπροστά αυτό το τολμηρό και χωρίς προηγούμενο σχέδιο.


Ζητούν από τον πιλότο, να τους μεταφέρει στο Βελιγράδι. Τελικά, το αεροπλάνο προσγειώνεται 60 χιλιόμετρα έξω από τα Σκόπια. Οι νεαροί αεροπειρατές γίνονται δεκτοί από τις αρχές και προωθούνται στο μέτωπο του Γράμμου και τον ΔΣΕ. Το αεροπλάνο με τους υπόλοιπους επιβάτες, επιστρέφει στην Ελλάδα.


Η προπαγάνδα της εποχής, οργίασε για αυτήν την ανήκουστη πράξη των «εαμοβουλγάρων προδοτών». Οι νέοι καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο, ενώ σε περιπέτειες μεγάλες μπήκαν και οι οικογένειές τους, που προφανώς αγνοούσαν τα πάντα!

Ο Κώστας Κουτσομύτης, πολλά χρόνια μετά, το 1987 έκανε την ιστορία αυτή ταινία με τίτλο «Ο Κλοιός».

Σαράντα δύο χρόνια μετά την πρώτη αυτή αεροπειρατεία, δέχομαι ένα τηλεφώνημα από το «Θέατρο της Δευτέρας» της ΕΡΤ. Με ρώτησαν αν ήθελα να πρωταγωνιστήσω στην παραγωγή που ετοίμαζαν με τα «Εγκαίνια» του Γιάννη Χρυσούλη. Ήμουν επιλογή του σκηνοθέτη. Δέχτηκα αμέσως τιμώντας την επιλογή, την πένα του συγγραφέα, αλλά και γιατί δεν με καλούσαν και συχνά από το κρατικό κανάλι για συνεργασία. Περίμενα λοιπόν. Και περίμενα πολύ. Έμαθα, ότι τον ρόλο θα τον έκανε τελικά ένας άλλος ηθοποιός, με περισσότερες συνεργασίες με την εκπομπή. Το ξέχασα. Μετά από μήνες, χτυπάει το τηλέφωνο. Μια ευγενική και συνεσταλμένη φωνή στην άλλη άκρη μου συστήνεται: Αντώνης Βογιάζος.

Αλήθεια, τι έγιναν οι αεροπειρατές του '48; Ο Σπύρος Χελμειάδης, αγνοείται από το 1949. Οι υπόλοιποι, κατόρθωσαν να περάσουν στις χώρες του τέως υπαρκτού. Ο Βογιάζος, γνώστης ήδη τριών γλωσσών, σπουδάζει σκηνοθεσία στην ΕΣΣΔ και γίνεται ο επίσημος μεταφραστής των έργων του Λένιν στα ελληνικά. Παράλληλα συνεργάζεται με την σοβιετική τηλεόραση, σκηνοθετώντας πολλές ταινίες γι' αυτήν. Αυτός λοιπόν ο «αιμοσταγής» νέος, επέλεξε στον δρόμο προς την ελευθερία που είχε μπροστά του, να συναντήσει το θέατρο, τη λογοτεχνία, τις τέχνες. Και η «ανάπηρη ελευθερία» τον στέλνει ξανά πίσω στην Ελλάδα με τη μεταπολίτευση, να μεταφράσει, να σκηνοθετήσει και να ολοκληρώσει εκείνο το ημιτελές ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη προς την Αθήνα.

Για την ελληνική τηλεόραση σκηνοθετεί θεατρικές παραστάσεις και σειρές. Η πιο γνωστή από αυτές, «Ο φωτογράφος του χωριού» γυρισμένη στη Βίνιανη του Παρνασσού. Σημαντική και η ιστορική σειρά του: «Το χρονικό της Εθνικής Αντίστασης».

Γνώστης του τρόπου λειτουργίας των δομών του πολιτισμού της ΕΣΣΔ μας παραδίδει μεταφράσεις κειμένων χρήσιμων και για τη θεωρία της αισθητικής, αλλά και από ιστορική πλευρά. Η κρατική και κομματική πολιτική του ΚΚΣΕ για θέματα τέχνης και πολιτισμού, παρουσιάζονται στο «Σοσιαλισμός και κουλτούρα» που περιλαμβάνει προβληματισμούς και ρεύματα στη μετεπαναστατική Ρωσία 1917 - 1923, ( Θεμέλιο 1979). Ανάμεσα στις πολλές μεταφράσεις του, ξεχωρίζουν τα «Κείμενα για το Θέατρο» του Βσέβολοντ Εμίλιεβιτς Μέγιερχολντ ( Ιθάκη 1982). Η σκηνοθετική δημιουργία αλλά και η προσωπικότητα αυτής της μέγιστης μορφής του διεθνούς θεάτρου, αποδίδονται με τη «μεσολάβηση» του Βογιάζου στη γλώσσα μας με τρόπο μοναδικό. Ο μεταφραστής είναι φανερό ότι αγαπάει τον Μέγιερχολντ και με ενθουσιασμό και λαχτάρα παρουσιάζει αποσπάσματα της θεωρητικής του εργασίας αλλά και της καλλιτεχνικής του πρακτικής.

Πίσω λοιπόν στο τηλεφώνημα. Στην άλλη άκρη της γραμμής υπήρχε εκείνος ο παλιός αεροπειρατής, που ρωτούσε : «Αν έχετε τώρα χρόνο να παίξετε, μιας και ο άλλος ηθοποιός είχε την ατυχία να σπάσει το πόδι του και αδυνατεί να συνεχίσει...». Του είχαν μεταφέρει πως αρνήθηκα γιατί δεν είχα χρόνο...

Πηγαίνοντας στην πρώτη πρόβα αναρωτιόμουν πώς θα είναι αυτός ο ταραξίας, ο τρομοκράτης, ο αιμοσταγής. Συνάντησα έναν άνδρα μετρίου αναστήματος, διοπτροφόρο, με ένα πρόσωπο ταλαιπωρημένο, πράο, και μια ματιά που απέπνεε καλοσύνη, γνώση της ζωής και απέραντη μεγαλοψυχία. Η βαθιά του καλλιέργεια, ήταν καλά κρυμμένη ώστε να σε εμπνέει χωρίς να σου επιβάλλεται. Η εμπειρία ζωής του γινόταν λεπτομέρεια για την υποκριτική του ηθοποιού, για τη σύλληψη του σκηνογράφου για την τρυφεράδα του πλάνου. Κάναμε μαζί τα «Εγκαίνια». Τον θυμάμαι με απέραντο θαυμασμό και ευγνωμοσύνη.

Ο Αντώνης Βογιάζος, ο αεροπειρατής που συνάντησε τον Μέγερχολντ, έφυγε βιαστικά, το 1992. Πέρασε από εδώ υπερασπίζοντας κάθε στιγμή τα πιστεύω και τα όνειρά του. Το πάθος για δημιουργία του νεολαίου του 1948 δεν τον εγκατέλειψε ποτέ...

*Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου