9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912 : ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1913 …

(Του Α. Παπαγιαννόπουλου)

Μετά την απελευθέρωση της Ελασσόνας στις 6 Οκτωβρίου 1912 , ο Ελληνικός στρατός κατευθύνεται προς βορρά με στόχο τα οχυρωμένα Στενά του Σαρανταπόρου που απείχαν 27 χλμ ευρισκόμενα στα σύνορα του νομού Λάρισας με το νομό Κοζάνης .

Το Σαραντάπορο βρίσκεται κτισμένο σε υψόμετρο 840 μ. στις πλαγιές του Αμάρμπεη σε στρατηγική θέση γνωστή και από τα αρχαία χρόνια καθώς αποτελεί το φυσικό στενό πέρασμα μεταξύ Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας ανάμεσα στις  οροσειρές των Καμβουνίων και των Πιερίων .

 Η πορεία της στρατιάς της Θεσσαλίας , της οποίας ηγούνταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος , δεν ήταν όμως χωρίς δυσκολίες και προβλήματα παρά το υψηλό ηθικό των αξιωματικών και οπλιτών που την απαρτίζανε . 

Στην Ελασσόνα ο στρατός έμεινε από εφόδια και τροφή γεγονός που αποδεικνύει πως υπήρξαν σοβαρές αδυναμίες στον τομέα των εφοδίων και σε ζητήματα διοικητικής μέριμνας καθώς και σε θέματα υγειονομικού και επικοινωνιών οι οποίες ευτυχώς  ξεπεράστηκαν έγκαιρα .

 Χαρακτηριστική ήταν η επείγουσα αναφορά του μέραρχου της ΙΙης Μεραρχίας στρατηγού Κωνσταντίνου Καλλάρη προς το Γενικό Στρατηγείο όπου αναφέρει χαρακτηριστικά 


: «… Παρακαλώ ίνα τάχιστα διατάξητε , διότι από χθες οι άνδρες στερούνται άρτου και τα κτήνη νομής . Η έλλειψις αύτη ήρξατο μεγάλως να επιδρά επί του ηθικού του στρατεύματος» . 

Κ. Καλλάρης (Αρχείο Καλλάρη)

Παρόλα αυτά από τις 7 Οκτωβρίου η στρατιά άρχισε να προελαύνει προς βορρά για να συναντήσει τις κύριες τουρκικές δυνάμεις των οποίων ηγείτο ο στρατηγός Χασάν Ταξίν Πασάς και οι οποίες είχαν εγκατασταθεί στην οχυρή θέση του Σαρανταπόρου (Γλύκοβο) και Λαζαράδων-Βογκόπετρας .

 Στην περιοχή αυτή , πέρα από το ότι είχε εξαιρετική φυσική οχύρωση ,είχαν κατασκευαστεί σοβαρά οχυρωματικά έργα από τους Τούρκους με επίβλεψη του Αρχηγού της Γερμανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Τουρκία Γερμανού στρατηγού Φον ντερ Γκολτς . 

Μάλιστα ο Γερμανός στρατηγός Γκολτς , αρμόδιος για τον εξοπλισμό και εκσυγχρονισμό του τουρκικού στρατού , είχε δηλώσει με έπαρση λίγο προηγούμενα : « Το Σαραντάπορο είναι απόρθητο και θα γίνει ο τάφος των Ελλήνων αν επιχειρήσουν να το καταλάβουν…» . Όμως έμελλε να διαψευστούν κατά τον πλέον σαφή τρόπο οι προβλέψεις του …

Οι πολεμικές επιχειρήσεις στο Σαραντάπορο άρχισαν στις 9 Οκτωβρίου 1912 με επίθεση κατά μέτωπο των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων κατά των αντίστοιχων τουρκικών με τις Μεραρχίες : Ι (του στρατηγού Μανουσογιαννάκη) , ΙΙ (του στρατηγού Καλλάρη) και ΙΙΙ (του στρατηγού Δαμιανού) να αναλαμβάνουν το πλέον δύσκολο μέρος της επιχείρησης με το τουρκικό πυροβολικό να βάλει συνεχώς και με σφοδρότητα εναντίον τους και να «θερίζει» κυριολεκτικά τους επιτιθέμενους ΄Ελληνες 

. Η κατάσταση επιδεινώθηκε κατά τις βραδινές ώρες όταν οι εκατέρωθεν σφοδροί κανονιοβολισμοί είχαν μετατρέψει το Σαραντάπορο σε φλεγόμενο φρούριο . Η κατάσταση έγινε κυριολεκτικά εφιαλτική όταν , χωρίς να σταματήσουν οι κανονιοβολισμοί και οι συγκρούσεις στα χαρακώματα , ξέσπασε το βράδυ άγρια θύελλα με συνεχή αστροπελέκια και έντονη βροχή που κατέστησε δυσχερέστατη την προώθηση των ελληνικών δυνάμεων μέσα από χείμαρρους και λάσπες . 

Σπύρος Καλλάρης (Αρχείο Καλλάρη)

Όμως η επίθεση των Ελλήνων συνεχίστηκε με την ίδια τόλμη και αποφασιστικότητα παρά τις μεγάλες απώλειες για να αρχίσουν σε λίγο να σιγούν τα πυροβόλα των Τούρκων . 

Η μάχη ολοκληρώθηκε με τελική νίκη των Ελλήνων την 10^η Οκτωβρίου 1912 και οι στρατιωτικές δυνάμεις  από το πρωϊ της 11^ης Οκτωβρίου άρχισαν να προχωρούν στα στενά του Σαρανταπόρου με τους Τούρκους να υποχωρούν βιαστικά και σχεδόν ατάκτως αφήνοντας πίσω τους τεράστιο πολεμικό υλικό και πολλούς αιχμαλώτους . 

Ο Τούρκος στρατηγός πέρα από τα βαρύτατα πλήγματα που υπέστη ο στρατός του στην πολύνεκρη μάχη , εκτίμησε πως υπήρχε κίνδυνος να εγκλωβιστεί ο στρατός του στα Στενά και όταν διαπίστωσε πως η μάχη στο Σαραντάπορο είχε κριθεί οριστικά υπέρ των Ελλήνων διέταξε την άμεση οπισθοχώρηση προς τα Σέρβια και την Κοζάνη. 

΄Ηταν η πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων στον Α΄Βαλκανικό Πόλεμο η οποία , εκτός από την ανύψωση του ηθικού των ανδρών, προετοίμασε και την απελευθέρωση της Μακεδονίας .Ο ίδιος ο Τούρκος στρατηγός Χασάν Ταξίν Πασάς έγραψε για την μάχη του Σαρανταπόρου και τη νίκη των Ελλήνων : « … ήταν μία νίκη περιφανής , λαμπρά δε και από απόψεως συνεπειών» . 

Ο στρατηγός Κωνσταντίνος Καλλάρης , διοικητής της ΙΙης Μεραρχίας Πεζικού , που αγωνίστηκε με τόλμη και αυτοθυσία στη διήμερη μάχη , με Ημερήσια Διαταγή της 11^ης Οκτωβρίου 1912 συνεχάρη τους άνδρες των στρατευμάτων της ιστορικής Μεραρχίας του και τους κάλεσε στο όνομα της Πατρίδας να ολοκληρώσουν τον σκοπό τους και το έργο τους …

Οι απώλειες των Ελλήνων στην ιστορική μάχη του Σαρανταπόρου υπήρξαν μεγάλες . Η συντριπτική πλειοψηφία των απωλειών προερχόταν από τις τρεις Μεραρχίες του «κέντρου» των επιχειρήσεων Ι, ΙΙ και ΙΙΙ των στρατηγών Μανουσογιαννάκη , Καλλάρη και Δαμιανού .  

Οι νεκροί ανήλθαν σε 187 (18 αξιωματικοί και 164 οπλίτες) και οι τραυματίες σε 1077 (30 αξιωματικοί και 1047 οπλίτες) .

 Οι απώλειες των Τούρκων , παρά το ότι ήταν αμυνόμενοι και προστατεύονταν από τα οχυρά , ήταν επίσης τεράστιες γεγονός που συντέλεσε στην κατακόρυφη κάμψη του ηθικού τους στις επόμενες μάχες του πολέμου .

 Στο λεγόμενο «Χάνι του Χατζηγώγου» στην περιοχή του Σαρανταπόρου λειτουργεί σήμερα Μουσείο με πολύτιμο ιστορικό υλικό από την αντίστοιχη μάχη που άνοιξε τον δρόμο για την ένδοξη πορεία του Ελληνικού στρατού στη συνέχεια.

Η επέτειος των 100 χρόνων από τη μεγαλειώδη μάχη του Σαρανταπόρου και την πρώτη νίκη των Ελλήνων κατά των Τούρκων γιορτάζεται φέτος με λαμπρότητα στο Σαραντάπορο όπου οργανώθηκε και πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση φωτογραφιών του Παραρτήματος του Πολεμικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης με θέμα «Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913» με σύγχρονη προβολή βίντεο ).