ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΑΛΤΑΙΤΣ-ΖΩΗ ΚΑΙ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

 Από την Άννα Φαλτάιτς

Το 2012 ξεκινά ένας κύκλος ιωβηλαίων σημαντικότατων γεγονότων που σημάδεψαν και καθόρισαν την πορεία της Ελλάδας μέχρι το σήμερα. Φέτος κλείνουν 100 χρόνια από τους πρώτους Βαλκανικούς Πολέμους και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ενώ μέσα στα επόμενα χρόνια έχουμε τις επετείους των δεύτερων Βαλκανικών, του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, της προσάρτησης της Κρήτης στην Ελλάδα, της Μικρασιατικής Εκστρατείας, κ.α.

Η εποχή αυτή –όπως πολύ σωστά επισημαίνει η κ. Μποζίνη- είναι μια από τις χειρότερες που διανύει η ενημέρωση. 
 (http://arxiokallari.blogspot.com/p/blog-page_4816.html)

 Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο όμως είναι και η καταλληλότερη για να ξαναθυμηθούμε τους ανθρώπους που όχι μόνο κατέγραψαν τις ιστορικές στιγμές της πατρίδας μας –πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους- αλλά παράλληλα έβαλαν τα θεμέλια για εμάς τους νεότερους δημοσιογράφους να εργαζόμαστε σε ανθρώπινες συνθήκες (ας μην ξεχνάμε ότι η πρώτη δημοσιογραφική ένωση της Ελλάδας ιδρύθηκε το 1914, έναν χρόνο μετά την ολοκλήρωση των Βαλκανικών Πολέμων).

Μια από αυτές τις προσωπικότητες υπήρξε και ο Κωνσταντίνος Φαλτάιτς, κορυφαίος δημοσιογράφος, λογοτέχνης και πρωτοπόρος ερευνητής της περιόδου 1913-1944.

 Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1891 και μεγάλωσε στην Σκύρο. Τελείωσε την Βαρβάκειο Σχολή στην Αθήνα και στη συνέχεια σπούδασε Νομική και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. 

Αναγορεύτηκε διδάκτορας της Νομικής, χωρίς ποτέ να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου, αφού η δημοσιογραφία ήταν αυτή που τον «τράβηξε» και μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία.

Με την δημοσιογραφία αρχίζει να ασχολείται ενεργά το 1910, σε ηλικία 19 ετών, και μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1944.

Εργάστηκε σε πλήθος εφημερίδων και περιοδικών, όπως στην «Ακρόπολη», το «Εμπρός», τον «Ελεύθερο Λόγο», την «Αθηναϊκή», τον «Παρνασσό», τον «Ελεύθερο Άνθρωπο», το «Μπουκέτο», τη «Ναυτική Ελλάδα», κ.α., δημοσιεύοντας άρθρα, λαογραφικές, ιστορικές και εθνολογικές μελέτες, μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, μεταφράσεις κλπ Υπέγραφε τα κείμενά του ως Φ., Κ.Φ., Κώστας Φαλτάϊτς, Δαναός, Κώστας Μάρκελλος, Ένας Έλλην.

---Α’ και Β’ Βαλκανικοί Πόλεμοι

Την περίοδο των Α’ και Β’ Βαλκανικών Πολέμων, το 1912 και 1913, υπηρετεί στο πολεμικό ναυτικό, στα αντιτορπιλικά και στο θωρηκτό «Αβέρωφ». Έλαβε μέρος στις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, καθώς και στον πόλεμο των αντιτορπιλικών στα Στενά του Ελλήσποντου και των νησιών του Αιγαίου.

Την περίοδο αυτή ήδη εργάζεται για την εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη, στέλνοντας περιγραφές του πολεμικού ναυτικού, οι οποίες σύμφωνα με τον Γαβριηλίδη «έχουν θαυμασθή από τους εξοχωτέρους των λογογράφων μας, δια την ποιητικήν των δύναμιν και την πραγματικήν των αλήθειαν»[1].

Οι περιγραφές αυτές δημοσιεύονται εν είδη επιστολών, τις οποίες ο Κώστας Φαλτάιτς υπογράφει ως  «Φ», «Κ.Φ.», «Δαναός», «Κώστας Φαλτάιτς», και αναδημοσιεύονται το 1915 στην «Ακρόπολη».

Την ίδια περίοδο συνεργάζεται και στην έκδοση της πολεμικής σειράς βιβλίων που εκδίδει η εφημερίδα «Ακρόπολις», της «Πολεμικής Βιβλιοθήκης Ακροπόλεως», γράφοντας τα «Ανέκδοτα του Βασιλέως Γεωργίου Α’», τα «Ανέκδοτα του Ναυάρχου Κουντουριώτου», τα «Ανέκδοτα του Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου», τα «Ανέκδοτα του ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου»[2].

Το  1919 δημοσιεύει το χρονικό της ναυμαχίας της Έλλης, το οποίο διεκδίκησε το Αριστείο Γραμμάτων. Η «Ναυμαχία της Έλλης», σε διάφορα αποσπάσματα, δημοσιεύτηκε σε πολλά αναγνωστικά βιβλία, ενώ το περιοδικό «Ναυτική Ελλάς» την αναδημοσιεύει σε σειρά συνεχειών ολόκληρη.

---Μικρασιατική εκστρατεία

Από τον Απρίλιο του  1921 ο Κώστας Φαλτάιτς μεταβαίνει στην Τουρκία, παίρνοντας μέρος στην Μικρασιατική Εκστρατεία, ως πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Εμπρός».  Ακολουθεί και καταγράφει τις μάχες του ελληνικού στρατού σε Αβγκίν, Νικομήδεια, Προύσα, Ουσάκ, Αδά Παζάρ, Εσκή Σεχήρ, Καραμουσάλ, Κιουτάχεια, κ.α. 

Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, παρακολουθώντας τη μάχη του Σαγγάριου, τραυματίζεται κατά τη διάρκεια αεροπορικής επιδρομής [3]

Η τελευταία του ανταπόκριση από την Μικρασιατική Εκστρατεία ήταν τον Νοέμβριο του 1921 από το Κιοπρού  Χισάρ.

Αμέσως μετά την επιστροφή του από το Μέτωπο, τον Νοέμβριο 1921, γράφει και δημοσιεύει το «Αυτοί είναι οι Τούρκοι –Αφηγήματα των σφαγών της Νικομήδειας» [4]. Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε από το υπουργείο Εξωτερικών στα γαλλικά την επόμενη χρονιά (1922) και αξιοποιήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για την προώθηση των ελληνικών θέσεων στους διεθνείς Οργανισμούς.

Σήμερα, εννενηνταένα χρόνια μετά την αρχική του έκδοση, το βιβλίο αυτό βρίσκεται υπό έκδοση στην αγγλική γλώσσα.

---Κώστας Φαλτάιτς και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Αν και δεν τον είχε γνωρίσει προσωπικά, ο Κώστας Φαλτάιτς έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διάσωση του ονόματος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που κινδύνεψε να ξεχαστεί παντελώς μετά τον θάνατό του το 1911[5]. 

Μια τυχαία γνωριμία με τις αδελφές του, σχεδόν 10 χρόνια μετά τον θάνατο του Παπαδιαμάντη, έδωσε το έναυσμα για τη λήψη μιας σειράς πρωτοβουλιών από τον Φαλτάιτς ώστε αφ’ ενός να τιμηθεί όπως άρμοζε ο μεγάλος λογοτέχνης και αφ ετέρου να σωθούν –κυριολεκτικά- οι τρεις ανύπανδρες αδελφές του. Με πλήθος δημοσιευμάτων ο Φαλτάιτς κατάφερε να στρέψει την προσοχή όχι μόνο του λογοτεχνικού και δημοσιογραφικού κύκλου, αλλά και της πολιτείας στην διάσωση των έργων του Παπαδιαμάντη.

 Με δικές του ενέργειες και δική του πρωτοβουλία στήθηκε η προτομή του Παπαδιαμάντη στην Σκιάθο, οργανώθηκε καλλιτεχνικό μνημόσυνο, σώθηκε και δημοσιεύτηκε ένα μεγάλο μέρος αδημοσίευτων έργων του Σκιαθίτη συγγραφέα, ενώ με τα δημοσιεύματά του κατάφερε να διασωθεί το σπίτι του Παπαδιαμάντη και να μετατραπεί σε μουσείο[6].

--- Ο… άλλος κόσμος

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν ορισμένες έρευνες του Κώστα Φαλτάιτς, οι οποίες ήταν πρωτοποριακές, ιδιαίτερα για τα δεδομένα της εποχής. Σημαντικότερη, ίσως, εξ αυτών, η έρευνά του για το ρεμπέτικο.

Η εμπλοκή του με το ρεμπέτικο ξεκινάει το 1915, με το αθηναϊκό μυθιστόρημα «Ο άλλος κόσμος»[7], στο οποίο υπάρχει η πρώτη δημοσιευμένη καταγραφή ρεμπέτικου στίχου. Η έρευνα του Φαλτάιτς συνεχίζεται όμως και σε δημοσιογραφικό επίπεδο, με πλήθος δημοσιευμάτων που αφορούν στην κουλτούρα του χώρου. Αργότερα ο Κώστας Φαλτάιτς γίνεται ο ίδιος δημιουργός ρεμπέτικων τραγουδιών, γράφοντας στίχους τους οποίους τραγούδησαν μεταξύ άλλων ο Στελλάκης Περπινιάδης, η Ρόζα Εσκενάζυ, ο Γιάννης Παπασιδέρης, κ.α.[8] 

Το 1929 σε άρθρο του στο περιοδικό Μπουκέτο[9] καταγράφει πλήθος ρεμπέτικων διστίχων, κατά θεματική ταξινόμηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι το όνομα του Κώστα Φαλτάιτς ως δημιουργού ρεμπέτικων τραγουδιών είναι και σήμερα γνωστό στους μουσικούς κύκλους.

Ο Φαλτάιτς ήταν από τους πρώτους Έλληνες ερευνητές που ασχολήθηκε με τους τσιγγάνους[10], καταγράφοντας μεταξύ άλλων στοιχεία για την σχέση τους με το δημοτικό τραγούδι, την γεωγραφική τους κατανομή στην Ελλάδα και τα ονόματα διαφόρων φυλών.

 --- Δημοσιευμένα έργα του Κωνσταντίνου Φαλτάιτς

 Πεζά: «Ο θάνατος της αδελφής μου», «Αργία», «Εξομολόγησις κοριτσιού» (1923), «Τα καραβάνια», «Χαρίλαος Φαρέλης» (1925), «Οι παραστρατημένοι» (1925), «Τσιγγάνα και Ορφεύς» (1930), «Ιστορίες του καραβιού» (1931), «Ταξίδι με τη Τζούλια και άλλα διηγήματα» (1931).
 
Ποιητικά: «Μια κόρη του ηλίου» (1944).
 
Ιστορικά: «Η ναυμαχία της Έλλης» (1919), «Η γρίπη στη Σκύρο» (1919), «29^η Μαίου. Αι ημέραι της βιαίας απομακρύνσεως από τον θρόνον του Βασιλέως Κωνσταντίνου Β΄» (1920), «Αυτοί είναι οι Τούρκοι» (1921), «Το νου μας στη Μακεδονία» (1927), «Η Παναγία η Ελεημονήτρια» (1930), «Οι Ηπειρώται που ξενητεύονται» (1930), «Η εν Σκύρω συρία θεά» (1939), «Ναοί και λατρείαι του Διονύσου εν Σκύρω» (1939).
 
Θεατρικά: «Πεπερλίνα» επιθεώρηση (με τη συνεργασία του Άγγελου Δόξα).
 
Μελέτες – Δοκίμια: «Ελληνικό ή Γύφτικο; Το πρόβλημα του Δημοτικού μας Τραγουδιού» (1927), «Οι πλανόδιοι Ηπειρώται τεχνίται και η εθνική μας υπόθεσις (1928), «Γλώσσα και φωτιά» (1929), «Η κίνησις εις την δημιουργίαν της γλώσσης» (1929), «Ο Άγιος Κοσμάς εις το στόμα του Ηπειρωτικού λαού» (1929), «Το πρόβλημα της καταγωγής των Τσιγγάνων» (1931), «Ένα επιστημονικόν ερωτηματικόν» (1934), «Οι Μπραχίδες Τσιγγάνοι της Θεσσαλίας απόγονοι του Απόλλωνος» (1935), «Σκυριανοί συγγραφείς και φράγοντας» (1937), «Θέμις Σκύρια. Εισαγωγή εις αρχαιοδολοπικάς ερεύνας» (1939), «Το πνεύμα της θρησεκίας εις τους Έλληνας» (1941), «Το σπίτι του Παπαδιαμάντη» (1941), «Δεσμοί προϊστορίας» (1943).

--- Μουσικά έργα (ως Κώστας Φαλτάιτς ή ως Κ. Ρουμελιώτης)[11]

«Τα δυο αδέλφια», «Κιουρντού χιτζασκιάρ (το στήθος μου το νοίκιασα)», «Τα Μακεδονόπουλα», «Η νταντά», «Ξανθά Βαρονέζα», «Ραστ αραβι μανες (φθίση πως με κατάντησες)», «Ο ρεμπέτης», «Σαμπαχ (έχω πληγή αγιάτρευτη)», «Σαν σε βλέπω φως μου», «Σεγκιαχ μανες (ολημερίς παρακαλώ)», «Ο Σωτήρχαινας», «Τζατζας», «Ραστ νεβα μανες (αν όλα μου τα δάκρυα)», «Για μια ξανθούλα», «Γκαριπ χουζαμ μανες (στης φυλακής τα σίδερα)», «Ένα φιλί στο σκοτάδι», «Εξταζ», «Χλαπατσός και Μπισμπιρής», «Το κόκκινο φουστάνι», «Μια στιγμή κοντά σου», «Ναζιάρα», «Η παραστρατημένη», «Ταβερναροπούλες», «Τρία μεράκια».

(Το αρχείο του Κ. Φαλτάιτς φυλάσεται στο Μουσείο Φαλτάιτς στη Σκύρο
http://www.faltaits.gr/news/)

---

[1] Εφημερίδα Ακρόπολις, Έτος ΕΖ’ Αριθμός 10,830, Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 1915

[2] Μάνου Φαλτάιτς, «Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 και ο Κωνσταντίνος Φαλτάϊτς –Πως χτίστηκε ο Θρύλος του Πολεμικού Ναυτικού μας», 2010

[3] Εφημερίδα «Εμπρός», 27 Αυγούστου 1921

[4] Κώστα Φαλτάϊτς, «Αυτοί είναι οι Τούρκοι –Αφηγήματα των σφαγών της Νικομήδειας», Τύπος Δημ. Μ. Δελή, Αθήναι 1921

[5] Μάνου Φαλτάιτς «Κωνσταντίνος Φαλτάιτς και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης», 2009

[6] Ενδεικτικά αναφέρονται: «Τα μαύρα κούτσουρα», εφημερίδα «Ένωσις» 24/1/1919, «Στην Παναγιά την Κεχριά», περιοδικό «Ελληνική Ζωή», 23/11/1919, «Οι τελευταίες στιγμές του Παπαδιαμάντη», περιοδικό «Ελληνική Επιθεώρησις», Ιανουάριος 1921, «Η άγνωστη ζωή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη», περιοδικό «Μπουκέτο», 6 Νοεμβρίου 1930, «Το σπίτι του Παπαδιαμάντη», Χριστουγεννιάτικο τεύχος της «Νέας Εστίας» 1941

[7] Εφημερίδα «Ακρόπολις», έτος ΓΖ’ Αριθμός 10,902, Σάββατο 18 Απριλίου 1915. Το μυθιστόρημα «Ο άλλος κόσμος» εκδίδεται σε συνέχειες έως και τον Ιούλιο του ιδίου έτους. Το θέμα του έχει να κάνει με τις καταστροφικές συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών.

[8] Στο αρχείο του Φαλτάιτς βρέθηκαν αποδείξεις από την ΑΕΠΙ. Στα αρχεία της ΑΕΠΙ υπάρχουν καταγεγραμμένα περίπου 25 τραγούδια τους στίχους των οποίων έχει γράψει ο ίδιος, είτε ως Κώστας Φαλτάιτς, ή ως Κ. Ρουμελιώτης.

[9] Περιοδικό «Μπουκέτο», τεύχος 253, Φεβρουάριος 1929, «Τα τραγούδια του μπαγλαμά»

[10] Κ. Φαλτάιτς, «Τσιγγάνοι και Ορφεύς», εκδόσεις του περιοδικού Μουσικά Χρονικά, Αθήναι 1930, Κ. Φαλτάιτς, Το πρόβλημα του δημοτικού μας τραγουδιού, Ελληνικό ή Γύφτικο (Λαογραφικό σχεδίασμα), Αθήναι Τυπογραφείον Σ. Γαληνάκη, 1927, Κ. Φαλτάιτς, Το πρόβλημα της καταγωγής των Τσιγγάνων, Αθήναι 1931 και Κ. Φαλτάιτς, Οι Μπράχιδες Τσιγγάνοι της Θεσσαλίας απόγονοι του Απόλλωνος, Αθήναι 1935.

[11] Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΑΕΠΙ