Οι «Μαρτυρίες Σφαγών» του Κώστα Φαλτάϊτς, στο ιστορικό συνέδριο για την Γενοκτονία Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων

(Από την Άννα Φαλτάις)

Ένα ιστορικής σημασίας συνέδριο πραγματοποιήθηκε πριν από έναν μήνα στο Σικάγο. Για πρώτη φορά, οι γενοκτονίες των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αντιμετωπίστηκαν ως ένα κοινό ζήτημα.

Το διήμερο συνέδριο, που έφερε τον τίτλο «Οι Τουρκικές Οθωμανικές Γενοκτονίες των Χριστιανών της Ανατολίας: Μια κοινή υπόθεση» (The Ottoman Turkish Genocides of Anatolian Christians: A Common Case Study), πραγματοποιήθηκε στις 10 και 11 Μαΐου στο Μουσείο Ολοκαυτώματος στο Σικάγο στις ΗΠΑ, και διοργανώθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο Αρμενίας του Ιλινόι (Armenian National Committee of Illinois), το Ελληνικό Ερευνητικό Κέντρο Μικράς Ασίας και Πόντου (Asia Minor and Pontos Hellenic Research Center) και το Ασσυριακό Κέντρο Μελετών Γενοκτονίας (Assyrian Center for Genocide Studies).

 Έγιναν παρουσιάσεις από 13 ακαδημαϊκούς από την Αρμενία, την Αυστραλία, την Αγγλία και την Βόρεια Αμερική, ενώ οι συμμετοχές ξεπέρασαν τις 200.

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου παρουσιάστηκε απόσπασμα του βιβλίου του Κώστα Φαλτάϊτς, «Αυτοί είναι οι Τούρκοι –Αφηγήματα των σφαγών της Νικομήδειας», στην αγγλική.  Παράλληλα, στο περιθώριο του συνεδρίου, παρουσιάστηκε και η δίγλωσση έκθεση με τίτλο «Πως Απέθανε η Μικρά Ασία –Μαρτυρίες Σφαγών» (How Asia Minor Died – Stories of Massacre), με δημοσιεύματα, 

ημερολογιακές σημειώσεις και αδημοσίευτες συνεντεύξεις που συγκέντρωσε ο Κώστας Φαλτάϊτς ως πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Εμπρός» στην Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή. 

Το υλικό προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Κώστα Φαλτάϊτς και προσφέρθηκε από το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Μάνου και Αναστασίας Φαλτάϊτς στην Σκύρο.

Τα συμπεράσματα του συνεδρίου, τόσο από τους παρουσιαστές όσο και από τους συμμετέχοντες, ήταν εξαιρετικά θετικά.

 «Είμαστε πολύ ικανοποιημένοι με το νέο και συναρπαστικό υλικό που παρουσίασαν οι ακαδημαϊκοί  μας», δήλωσε ο κ. Γιώργος Μαυρόπουλος της οργανωτικής επιτροπής. «Ακούγοντας αυτές τις αξιόλογες παρουσιάσεις, έγινε ξεκάθαρο πως οι Γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων ήταν συντονισμένες και μπορούν θα θεωρηθούν ως μια –που οργανώθηκε από τα ίδια άτομα, χρησιμοποιώντας τις ίδιες μεθόδους και επιδιώκοντας τον κοινό στόχο της εξάλειψης των γηγενών Χριστιανικών πληθυσμών από την Ανατολία», συμπλήρωσε. 

Τα θέματα του συνεδρίου

Το συνέδριο άνοιξε ο οικοδεσπότης του συνεδρίου, κ. John Davis, βραβευμένος με Emmy, έμπειρος ρεπόρτερ και παρουσιαστής του καναλιού WBBM-TV στο Σικάγο, που είναι μέλος του δικτύου CBS. Στο εισαγωγικό του σημείωμα, ο κ. Davis ευχαρίστησε τους πολλούς χορηγούς, εθελοντές, ακαδημαϊκούς και συμμετέχοντες για την συνεισφορά τους και για το ότι βοήθησαν ώστε να γίνει το συνέδριο πραγματικότητα. Στη συνέχεια παρουσίασε τον Δήμαρχο του Skokie, George Van Dusen, ο οποίος μίλησε για την σημασία που είχε η πραγματοποίηση του συνεδρίου αυτού στο Μουσείο Ολοκαυτώματος.

 Τον Δήμαρχο Van Dusen διαδέχθηκε η Γενική Πρόξενος της Ελλάδας, κ. Ιωάννα Ευθυμιάδου, η οποία συνεχάρη τις κοινότητες των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων που ενώθηκαν για να οργανώσουν το συνέδριο, και ενθάρρυνε τους ακαδημαϊκούς να συνεχίσουν την έρευνά τους για της Οθωμανικές Γενοκτονίες.

Ο κ. Davis στη συνέχεια παρουσίασε τον συντονιστή του συνεδρίου, κ. George Shirinian, Εκτελεστικό Διευθυντή του Zoryan Institute του Τορόντο, στον Καναδά. Τα εισαγωγικά σχόλια του κ. Shirinian επικεντρώθηκαν στην σημασία που έχουν αυτού του τύπου τα συνέδρια για την πρόοδο των ερευνών για τις γενοκτονίες, και έδωσε περιληπτικά το πρόγραμμα του συνεδρίου. Στη συνέχεια, άνοιξε την πρώτη ενότητα του συνεδρίου, παρουσιάζοντας τον Δρ. Paul Baltrop, Διευθυντή του Κέντρου Ιουδαϊκών Σπουδών και Σπουδών Ολοκαυτώματος και Γενοκτονιών του Πανεπιστημίου Florida Gulf Coast. 

Ο Δρ.  Baltrop παρουσίασε το θέμα «Εξετάζοντας τις μαρτυρίες γενοκτονιών: τρεις περιπτώσεις» (Considering Genocide Testimony: Three Case Studies). Στην παρουσίασή του, ο καθηγητής Baltrop συζήτησε την σημασία των απομνημονευμάτων των επιζώντων ως ιστορικής πηγής, παρουσιάζοντας παραδείγματα από έναν Αρμένιο, έναν Ασσύριο και έναν Έλληνα επιζών. Σημείωσε πως ενώ ορισμένες φορές οι ιστορικοί θεωρούν τις μαρτυρίες των επιζώντων μη αξιόπιστες λόγω της τραυματικής εμπειρίας και της προκατάληψής τους, συχνά περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες αναφορικά με τις σφαγές και ορισμένες φορές είναι οι μοναδικές μαρτυρίες που υπάρχουν για συγκεκριμένα γεγονότα. 

Μετά τον Δρ. Baltrop, τον λόγο πήρε ο κ. Σταύρος Σταυρίδης, υποψήφιος διδάκτορας και ιστορικός ερευνητής του Ινστιτούτου Μακεδονικών Σπουδών της Αυστραλίας, ο οποίος μίλησε μέσω Skype. Η παρουσίαση του κ. Σταυρίδη έφερε τον τίτλο «Το Ασσυριακό ζήτημα 1914-1935: Αυστραλιανά ντοκουμέντα και Τύπος» (The Assyrian Issue 1914-1935: Australian Documents and Press). Έκανε μια ανασκόπηση του πως καλύφθηκε η Γενοκτονία των Ασσυρίων από τον Τύπο της Αυστραλίας καθώς και του πως οι σκέψεις και οι ενέργειες των διαφόρων κυβερνητικών και ιδιωτών επηρέασαν την πολιτική με βάση τα ντοκουμέντα που μελέτησε στα Εθνικά Αρχεία της Αυστραλίας και τις συλλογές στο Πολεμικό Μνημείο της Αυστραλίας στην Καμπέρα. 

Ο τελευταίος ομιλητής της πρώτης ενότητας ήταν η Δρ. Anahit Khosroeva, Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ιστορίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Αρμενίας, η οποία μίλησε για το θέμα «Η Γενοκτονία των Ασσυρίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία» (The Assyrian Genocide in the Ottoman Empire), αναφερόμενη στις σφαγές των Ασσυρίων, και των Χριστιανών γενικότερα, ως συνεχή σειρά από τον Αμπντούλ Χαμίντ μέχρι τους Νεότουρκους και μέχρι την Δημοκρατική περίοδο, με σκοπό την εξάλειψη των Ασσυριακών, Ελληνικών και Αρμένικων πληθυσμών από την Ανατολία. 

Την απογευματινή ενότητα άνοιξε ο Δρ. Hannibal Travis, Επίκουρος Καθηγητής Δικαίου στο Florida International University College of Law. Κατά την διάρκεια της παρουσίασής του, η οποία τιτλοφορούνταν «Πολιτισμικές και συμβολικές επανορθώσεις της Γενοκτονίας των Οθωμανών Χριστιανών: Από τα μνημόσυνα στην αποκατάσταση των ιστορικών και ιερών τοποθεσιών» (Cultural and Symbolic Reparations of the Ottoman Christian Genocide: From Memorials to Restitution of Historic and Sacred Sites), ο Δρ. Travis συζήτησε την καταστροφή του πολιτισμού της ομάδας-θύματος που συνόδευσε τον φυσικό φόνο, που ήταν συναφείς με τις Οθωμανικές Γενοκτονίες.

 Στο πλαίσιο της συζήτησης για την αποκατάσταση των πολιτισμικών μνημείων, ο Δρ. Travis αντιπαρέβαλε τις προσεγγίσεις και τα αποτελέσματα των ανακαινίσεων της Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στην Αχταμάρ και την Εκκλησία του Αγίου Κήρυκου στο Ντιγιαρμπακίρ.

Επόμενος ομιλητής ήταν ο Δρ. Robert Shenk, καθηγητής Αγγλικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Ορλεάνης. 

Στην ομιλία του με θέμα «Γυναίκες της Αμερικής, Σφαγές και ο Ναύαρχος: Στα βάθη της Ανατολίας κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Τούρκων Εθνικιστών» (American Women, Massacres, and the Admiral: Deep in Anatolia during the Turkish Nationalist Revolution), ο Δρ. Shenk περιέγραψε τον καταστροφικό ρόλο που έπαιξε ο Αμερικανός Ναύαρχος Mark Bristol στη μεταπολεμική περίοδο ως επικεφαλής της Αμερικανικής διπλωματίας στην περιοχή, και πως, παρά τις εκκλήσεις των πολυάριθμων Αμερικανίδων αποστόλων και ακόμα και των δικών του αξιωματικών, έβαλε τα αμερικανικά εμπορικά συμφέροντα πάνω από την προστασία των υπολειμμάτων των Χριστιανικών πληθυσμών στην Ανατολία από την συνεχιζόμενη καταστροφή, λογοκρίνοντας αναφορές για σφαγές στις πληροφορίες που μετέφερε στην Ουάσινγκτον. Ο Δρ. Shenk εξήρε τις γυναίκες αποστόλους για το θάρρος τους καθώς εργάζονταν σε ξένο και πολλές φορές άγριο μέρος, χωρίς εγγυήσεις για την σωματική τους ακεραιότητα. 

Η κα Thea Halo, συγγραφέας του βιβλίου «Ούτε το όνομά μου» (Not even my name), μίλησε στη συνέχεια για το θέμα: «Η Γενοκτονία των Οθωμανών Ελλήνων 1913-1923: Μύθοι και γεγονότα». Η κ. Halo αμφισβήτησε ορισμένες κοινές υποθέσεις που συχνά χρησιμοποιούνται για να υποβαθμίσουν την κτηνώδη αντιμετώπιση που είχαν οι Έλληνες κατά την περίοδο της Μεγάλης Καταστροφής, και προσέφερε πολύτιμες εναλλακτικές απόψεις αναφορικά με την ελληνική επανάκτηση χαμένων εδαφών που βασίζονταν στην «Μεγάλη Ιδέα», και τον ρόλο του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’ στην προστασία των Ελλήνων υπό οθωμανική εξουσία. 

Η καθηγήτρια κα Ellene Phufas έκλεισε την πρώτη ημέρα του συνεδρίου μοιραζόμενη με το κοινό απόσπασμα της μετάφραση που έχει κάνει στα αγγλικά –μαζί με τον κ. Άρη Τσιλφίδη- του βιβλίου «Αυτοί είναι οι Τούρκοι-Αφηγήματα των σφαγών της Νικομήδειας» (These Are The Turks: First-Hand Accounts from the Slaughter of Nicomedia), του πρώτου βιβλίου με μαρτυρίες Ελλήνων επιζησάντων της Γενοκτονίας, τις οποίες συγκέντρωσε ο δημοσιογράφος Κώστας Φαλτάϊτς και δημοσίευσε στα ελληνικά το 1921.

Η δεύτερη και τελευταία ημέρα του συνεδρίου ξεκίνησε με τον οικοδεσπότη κ. John Davis να ανοίγει τις εργασίες με χαιρετισμούς. 

Στη συνέχεια κάλεσε τον Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Αρμένικου Εθνικού Συμβουλίου Αμερικής κ. Ken Hachikian για να προσφωνήσει το συνέδριο. Στις δηλώσεις του, ο κ. Hachisian τόνισε ότι το ANCA έχει καταφέρει να κάνει σημαντικά άλματα προόδου στο λόμπινγκ του διότι «έχουμε την αλήθεια με το μέρος μας». Πρόσθεσε ότι έρευνες όπως αυτές που παρουσιάζονται στο συνέδριο παίζουν σημαντικό ρόλο στο να μπορέσει η αλήθεια να γίνει καλύτερα κατανοητή.

 Μετά τα σχόλια του κ. Hachikian, ο κ. Davis ζήτησε από τον συντονιστή του συνεδρίου κ. George Shirinian να ανέβει στο βήμα και να ανοίξει το τρίτο μέρος του προγράμματος.

Μετά από έναν σύντομο σχολιασμό, ο κ. Shirinian παρουσίασε την κα Γεωργία Κούτα, υποψήφια διδάκτωρ στο King’s College του Λονδίνου, για να παρουσιάσει την εργασία της με θέμα «Λυτρώνοντας τους αλύτρωτους: Η εκστρατεία του Anglo-Hellenic League για τους Έλληνες της Μικράς Ασίας» (Redeeming the Unredeemed: The Anglo-Hellenic League’s Campaign for the Greeks in Asia Minor). Η κα Kouta συζήτησε τον ρόλο του συλλόγου Anglo-Hellenic League στο Λονδίνο στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης της Δύσης και της βρετανικής πολιτικής αναφορικά με τον τρόπο που η Οθωμανική κυβέρνηση χειρίζονταν την Ελληνική μειονότητα.

 Περιέγραψε πως ο σύλλογος, τα μέλη της οποίας ήταν και Έλληνες και Βρετανοί, συνέλεξε πολύτιμα ντοκουμέντα για τις θηριωδίες μέσω Ελλήνων και μη Ελλήνων αυτοπτών μαρτύρων, αναφορών από τις εκκλησίες και δημοσιευμάτων στον Τύπο, και εξέδωσε φυλλάδια για να αυξήσει την ενημερότητα για τις θηριωδίες.

Μετά την κα Κούτα, τον λόγο πήρε ο κ. Steven L. Jacobs, Επίκουρος Καθηγητής και Πρόεδρος του Κληροδοτήματος Aaron Aronov Ιουδαϊκών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα. Ο καθηγητής Jacobs έκανε μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση αναφορικά με τα γραπτά του Raphael Lemkin, πρωτουργού της λέξεως «γενοκτονία» και «πατέρα» της Συνθήκης του ΟΗΕ για την Γενοκτονία. 

Περιέγραψε την ανολοκλήρωτη και ανέκδοτη τρίτομη ιστορία των γενοκτονιών του Lemkin και περιέγραψε την πραγματεία του για τις Γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων.

Η πρωινή ενότητα του Σαββάτου ολοκληρώθηκε με μια παρουσίασε από την  Δρ. Tehmine Martoyan αναφορικά με την «Διεθνή νομική πιστοποίηση και ευθύνη για την σεπτεμβριανή τραγωδία της Σμύρνης» (The International Legal Qualification and Liability of Smyrna’s September Tragedy). Στην παρουσίασή της, η κα Martoyan εξέτασε τις πιθανότητες χρήσης του νομικού όρου «γενοκτονία» για την καταστροφή της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922. 

Εξέτασε αποδείξεις για την προμελετημένη φύση και εφαρμογή της εξολόθρευσης των Αρμένικων και Ελληνικών πληθυσμών της Σμύρνης, καθώς και την καταστροφή των σπιτιών και των επιχειρήσεών τους ώστε να αποτραπεί επιστροφή επιζησάντων από την καταστροφή της Σμύρνης. 

Την τέταρτη και τελευταία ενότητα του συνεδρίου άνοιξε ο Δρ. Gevorg Vardanyan του Αρμένικου Μουσείου και Ινστιτούτου Γενοκτονίας στην Υερεβάν της Αρμενίας, παρουσιάζοντας το θέμα «Η Οθωμανική Γενοκτονία των Αρμενίων και των Ελλήνων: Οι ομοιότητες και οι δομικές ιδιαιτερότητες» (The Ottoman Genocide of the Armenians and Greeks: The Similarities and Structural Peculiarities). 

Ο Δρ. Vardanyan έδειξε ότι υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία στις γενοκτονίες των Ελλήνων και των Αρμενίων, συμπεριλαμβανομένων των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για την οργάνωση των σφαγών και των ίδιων των οργανωτών. Τονίζοντας ορισμένες μεγάλες διαφορές στις δυο γενοκτονίες, ο Δρ. Vardanyan σημείωσε πως λόγω της γεωγραφίας και των δημογραφικών, οι Κούρδοι, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην γενοκτονία των Αρμενίων, γενικά δεν ενεπλάκησαν στην γενοκτονία των Ελλήνων. Ανέφερε επίσης πως λόγω της εγγύτητας με την Ελλάδα, πολλοί  Έλληνες στην Ανατολική Θράκη απελάθηκαν ή δραπέτευσαν προς την Ελλάδα αντί να δολοφονηθούν, όπως έγινε με τους Πόντους και τους Αρμένιους. 

Ο καθηγητής Dikran Kaligian του Worcester State University μίλησε για την «Ασφάλεια και ανασφάλεια στις Οθωμανικές κοινότητες των Αρμενίων και των Ελλήνων, 1908-1914» (Security and Insecurity in the Ottoman Armenian and Greek Communities, 1908-1914). 

Ο καθηγητής Kaligian  περιέγραψε πως η αποκατάσταση του Οθωμανικού Συντάγματος παρείχε μια σύντομη περίοδο ελπίδας και μια βελτίωση στην προσωπική ασφάλεια των Αρμενίων και των Ελλήνων που ζούσαν στην αυτοκρατορία. Στη συνέχεια αναφέρθηκε σε διάφορα γεγονότα που ξεκίνησαν να θέτουν σε κίνδυνο αυτές τις μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της επίπτωσης των αντιεπαναστατικών εξεγέρσεων, των Βαλκανικών Πολέμων, και της εξέλιξης του κινήματος των Νεότουρκων από τον φιλελεύθερο Οθωμανικό προσανατολισμό προς μια σοβινιστική Παντουρανιστική κατεύθυνση. 

Την τελευταία παρουσίαση του συνεδρίου έγινε από τον Δρ. Suren Manukyan, υπότροφο του ιδρύματος Fulbright σε θέματα Κοινωνιολογίας της Γενοκτονίας των Αρμενίων στο Rutgers University και αναπληρωτής διευθυντής του Αρμένικου Μουσείου και Ινστιτούτου Γενοκτονίας στην Υερεβάν της Αρμενίας. Το θέμα του Δρ. Manukyan ήταν «Πολιτισμικά προαπαιτούμενα και διαδικασία κοινωνικής κατήχησης: η κοινωνικο-ψυχολογική διάσταση των Οθωμανικών γενοκτονιών» (Cultural Preconditions and Process of Social Indoctrination: Socio-Psychological Dimension of the Ottoman Genocides). 

Επισημαίνοντας πως η ικανότητα για συμμετοχή σε μαζική δολοφονία δεν αποτελεί έμφυτο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, περιέγραψε πως το κράτος προετοίμασε τον μουσουλμανικό πληθυσμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να είναι ικανό να δολοφονήσει τους Χριστιανούς μέσω προπαγάνδας από τα τζαμιά, μέσω της τροποποίησης του νομικού συστήματος και άλλων μεθόδων. Αντιπαρέβαλε την γενοκτονία των Αρμενίων με το ολοκαύτωμα των Εβραίων, επισημαίνοντας πως πολλοί Αρμένιοι σκοτώθηκαν βίαια, ορισμένες φορές από τα χέρια των γειτόνων τους, σε αντίθεση με την πιο «βιομηχανοποιημένη» διαδικασία που συναντάται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί.