Το αεροδρόμιο Τυμπακίου της Κρήτης και ο ρόλος του στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο

Του Μιχάλη Σπυριδάκη,
Υπαλλήλου του Υπουργείου Πολιτισμού

(Ανακοίνωση στο 2ο Πανελλαδικό Συνέδριο για τα Ολοκαυτώματα και τις γερμανικές αποζημιώσεις στις 13 και 14 Σεπτεμβρίου 2013.)

Η σημασία που είχε στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η περιοχή του αεροδρομίου Τυμπακίου και το στενό της Φαιστού διακρίνεται από τη χαρτογράφηση των οχυρωματικών θέσεων, αρκετές από τις οποίες διασώζονται μέχρι σήμερα. Η αρχιτεκτονική των οχυρώσεων παραμένει πολύπλοκη και δαιδαλώδης γύρω από το αεροδρόμιο του Τυμπακίου. Απλώνεται από τα νότια του Αμαρίου στην περιοχή της Αγίας Γαλήνης, σε όλο των κόλπο της Μεσαράς, στα παραλία του Λιβυκού πελάγους, στα Αστερούσια, στην αρχαία Φαιστό, στην Αγία Τριάδα, στο Κομμό, στα Μάταλα, στη Γόρτυνα στην ανατολική Μεσσαρά και στο νότιο ορεινό όγκο του Ψηλορείτη. Η οχύρωση του στενού της Φαιστού και της ευρύτερης περιοχής στο τέλος του πολέμου διεξάγετε η τελευταία πολεμική θεατρική πράξη που παραλόγου αυτού πολέμου. Ο έλεγχος του στενού της Φαιστού ήταν η αιτία της δεύτερης μεγάλη καταστροφής της περιοχής Τυμπακίου και πιθανόν και του ολοκαυτώματος της Βιάννου. Η Βιάννος θεωρείτο καταφύγιο ανταρτών.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η πιο εκτεταμένη γεωγραφικά και η πιο δαπανηρή σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους ένοπλη σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας, στην οποία ενεπλάκη η πλειοψηφία των εθνών που πάλευαν ταυτόχρονα σε διάφορα σημαντικά θέατρα πολέμου και η οποία κόστισε περίπου 55,5 εκατομμύρια ζωές.

Οι αρχικοί σχεδιασμοί ήταν να οχυρωθούν η Πελοπόννησος, η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα . Έως το τέλος του πολέμου ο αμυντικός σχεδιασμός στην Κρήτη είχε ολοκληρωθεί αλλά στην Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα κτίστηκαν μόνο λίγα μικρά οχυρά σε επιλεγμένες θέσεις. Οι ίδιοι οι Γερμανοί υπερηφανευόταν για τη ισχυρή οχύρωση της Κρήτης.

Η εκκένωση του Τυμπακίου έγινε το Φεβρουάριο του 1942, με εντολή των Γερμανικών κατοχικών δυνάμενων, σε15 ήμερων. Και αμέσως άρχισε η κατασκευή του αεροδρομίου. Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου εργάζονταν καθημερινά, επί δύο χρόνια, 3.500 εργάτες. Από τα σπίτια του Τυμπακίου άφησαν ανέπαφα λίγα, κατά πλειοψηφία δίπατα, και από τον Κόκκινο Πύργο άφησαν μόνο πολύ λίγα σπίτια. Οι πέτρες των υπολοίπων σπιτιών που κατεδαφίστηκαν χρησιμοποιήθηκαν ως υπόστρωμα του αεροδρομίου.

Οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής κατασκεύασαν μεγάλη τάφρο 6014 μέτρων, κατά το τέλος του Β Παγκοσμίου πολέμου, από το Λόφο του Καλαμακίου (Περιστερία) μέχρι των Κόκκινο Πύργο , και βομβάρδισαν τη περιοχή του αεροδρομίου. Και στα στενά της Φαιστού τα ενίσχυσαν, είχαν κτίσει από την αρχή της κατοχής, πετρόκτιστο μεγάλο σε μήκος και σε πλάτος τοίχο, που ένωνε τον Γεροπόταμο με το Βωριανό Χάνι .

Η γεωπολιτική σημασία και ο έλεγχος του στενού της Φαιστού, αποδεικνύεται από την εγκατοίκηση του λόφου της Φαιστού ήδη από 7000 π.Χ, τη δημιουργία των πρώτων ανακτόρων στην θέση αυτή (1900 π.Χ). Πρόκειται την ιδία περιοχή που επιλέχτηκε για την δημιουργία ισχυρών αμυντικών οχυρώσεων από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής του Β πολέμου στο 1942-1944.

Οι διαφορετικές εκδόσεις χαρτών για την Κρήτη και από την Γερμανική Κατοχική ζωγραφική διακρίνετε το ενδιαφέρον του τρίτου Ράιχ για την Κρήτη.”

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η πιο εκτεταμένη γεωγραφικά και η πιο δαπανηρή σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους ένοπλη σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας, στην οποία ενεπλάκη η πλειοψηφία των εθνών που πάλευαν ταυτόχρονα σε διάφορα σημαντικά θέατρα πολέμου και η οποία κόστισε περίπου 55,5 εκατομμύρια ζωές.

Η ιστορική μνήμη δεν είναι γνωστική πολυτέλεια και δεν αφορά μόνο τους ιστορικούς. Αντίθετα η ιστοριογνωσία είναι το κατεξοχήν εργαλείο όλων μας, για να ερμηνεύσουμε το παρόν, ο καλύτερος δρόμος, για να αναλάβουμε τον ιστορικό μας ρόλο. Η γνώση της ιστορίας είναι πολύτιµο µέσο για να εξηγήσουν το παρόν.

Η τεχνολογική εξέλιξη, η επιστημονική πρόοδος, η έξαρση του ρατσισμού, η όξυνση κάποιων νοσηρών κοινωνικών φαινομένων, όλα αυτά δεν μπορούν να ερμηνευτούν σωστά, αν δεν περάσουν µέσα από την ιστορική µνήµη, αν δεν φιλτραριστούν από το εργοστάσιο του παρελθόντος, προκειμένου να διεκπεραιώσουμε την αποστολή µας ως άτοµα, µέλη µιας κοινωνίας, αλλά και ως έθνη σε οποιοδήποτε τοµέα της ανθρώπινης δραστηριότητας (πολιτικό, ηθικό, πολιτιστικό, οικονοµικό κ.ά.).

Η ιστορική μνήμη των μνημείων βοηθάει στον:

1. Πνευματικό τομέα. Αποφεύγουμε τα λάθη του παρελθόντος, εντοπίζουμε τις ρίζες των σύγχρονων προβλημάτων.
2. Κοινωνικό τομέα. Η ιστορική μνήμη διδάσκει την αξία του διαλόγου, συνδέει τα άτομα, καλλιεργεί πνεύμα συνεργασίας (κοινωνικοποίηση).
3. Πολιτικό τομέα. Εδραιώνεται η καλύτερη λειτουργία της δημοκρατίας, εμπνέονται οι πολίτες και συμμετέχουν στα κοινά, αποφεύγονται ο ευνουχισμός της πολιτικής σκέψης και έτσι ο πολίτης δεν γίνεται άθυρμα στα χέρια λαϊκιστών και δημαγωγών πολιτικών, καθώς γνωρίζει το ρόλο του και τη θέση του στην οργανωμένη πολιτεία
4. Πολιτιστικό τομέα. Κατανοούμε ότι η εξέλιξη και η πρόοδος απαιτούν σύνεση και φρόνηση.
5. Εθνικό τομέα. Επιτυγχάνεται η επαφή με τις ρίζες μας, ενισχύεται η εθνική συνείδηση και ενδυναμώνεται το εθνικό μας φρόνημα, κυριαρχεί ο αγώνας για την εθνική ανεξαρτησία, ιδιαίτερα σήμερα, που η χώρα μας απειλείται από παντού.
6. Διακρατικό τομέα. Έρχονται σε επικοινωνία οι λαοί, καθώς αποκαλύπτεται η κοινή πορεία των εθνών, αποφεύγονται πόλεμοι και εδραιώνεται η ειρήνη, αφού η ιστορία διδάσκει μέσα από τα σφάλματα του παρελθόντος.

Καλλιεργείται πνεύμα γόνιμου διεθνισμού, συνειδητοποιείται η αξία της ειρήνης και η απαξία του πολέμου.

Οι γερμανικές οχυρωματικές- αμυντικές εγκαταστάσεις είναι και αυτές ιστορία του τόπου μας, έστω και αρνητικές.

Στη περιοχή Ασφεντιλιά (Κομμός) σώζεται μέχρι και σήμερα το Γερμανικό κατοχικό στρατόπεδο Πιτσιδίων (Küsten Artillerie Abteilung 283 Pitsidia) , ένα από τα πέντε στρατόπεδα Κατοχής, στη περιοχή Μεσσαράς, και το μοναδικό σωζόμενο ολόκληρο σε όλη την Κρήτη. Η κήρυξη του ως μνημείο πολέμου και μνήμης πρέπει να είναι αρμονισμένη με την ηθική και πνευματική στάση της τοπικής κοινωνία μας, εάν σέβεται πάνω από όλα τον το ίδιο τον εαυτό της, και πρέπει να το απαιτήσει η ιδία η κοινωνία και οι φορείς της, για τον ελάχιστο φόρο τιμή και μνήμης των πατριωτών που χύθηκε το αίμα τους στη διάρκεια του πολέμου και μετά από τον πόλεμο από τα εγκαταλειμμένα πυρομαχικά του τρίτου Ράιχ.

Μπορεί χωρίς μεγάλο κόστος να γίνει χώρος ιστορικής μνήμης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και να δώσει και νέες θέσεις εργασίας.

ΟΤΑΝ ΕΝΑ ΛΑΟΣ ΣΒΗΝΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΗΝ ΞΑΝΑ ΖΕΙ

Βιβλιογραφία
1. Έκθεση Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων Εν Κρήτη Ι.Καλιτσουνάκης , Ι.Κακριδής, Ν. Καζαντζάκης , Κ.Κουτουλάκης Ηράκλειο 1983.
2. Μάχη της Κρήτης, Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος .
3. Η Μάχη της Κρήτης Γεώργιος Παναγιωτακής Ηράκλειο 2000.
4. Η Κατοχή δεν μας λύγισε . Μανώλης Παντινάκης Ρέθυμνο 2005 .
5. Το Τυμπάκι, Αναμνήσεις και βιώματα από μια δύσκολη εποχή, Ηράκλειο Κρήτης 1996, Ακλιβιαδης Σταυρακάκης.
6. Η μάχη της Κρήτης τα μετά την μάχη- η αντίσταση, Ιωάννου Ν Παίζη, Αθήνα 1971.
7. Ανατολική Κρήτη κατοχή αντίσταση εμφύλιος, Μιχάλης Κοκολάκης, Εκδόσεις Γνώσεις, Αθήνα 1988.
8. Η Προπαγάνδα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, τα ιδεολογικά όπλα των αντιπάλων, Ιωαννης Κωτούλας, περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία 2006
9. 1ο Διεθνές συνέδριο Γόρτυνας 2012, Οχυρωματικά πολεμικά έργα των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο στην περιοχή του αεροδρομίου Τυμπακίου- Μεσαράς , Σπυριδάκης Μιχάλης.
10. 11o Διεθνές Κρητολογικό συνέδριο Ρέθυμνο 2011, Οχυρωματικά πολεμικά έργα των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων στο Β παγκόσμιο πόλεμο στη Μεσσαρά, του αεροδρομίου Τυμπακίου, Σπυριδάκης Μιχάλης.